Feda Sohbet 2016

Eski Sürüm Bizimmekan

Bizimmekan Eski Sürümü,Eskisürüm bizimmekan,Bizimmekan,ilk sürüm,bizimmekan ilk sürümü,bizimmekan ilk hali tarzinda sohbet kanali

Türk Flash Chat Sitesi-Türkçe Flash Sohbet Sitesi

Türkflash chat,türkflaşchat,Tükçe flas chat sitesi,Tür flash sohbet,Türkçe flaşh sohbet sitesi,türk flash chatler,türkiyenin flash chat sitesi kanalları,Türk flash chat siteleri,türk flash chatler

Nehir Sohbet Sitesi

Nehirsohbet,Sohbetnehir,Nehir sohbet,Sohbet Nehir Kanali,Nehir Sohbetler,Nehir Sohbet Muhabbet Chat Kanali,Nehir muhabbet,

Kivircik Sohbet

Kivirciksohbet Sitesi,Sohbetkivircik,Kıvırcık Sohbet Sitesi Kanali,Kıvircikchat,Chatkivircik,Kivircık Muhabbet

+18 Sohbet Sitesi

+18 Sohbet Sitesi,18+ Sohbet,+18 Açık Sohbet,+ 18 Sohbet,+18 Chat,+18 Muhabbet,+18Chat,+18 Muhabbet Etmek,+18 Sohbet Et

Gabile Sohbet Gay Sohbet,Gay Chat,Gaysohbet,Gay Sohbet Siteleri,Gay Çet,Gaylarla Sohbet,Gay Chat Sitesi,Pasif Sohbet,Aktif Erkelerle Sohbet,Ektif Erkek Sohbet,Pasif Sohbet,Pasif Erkeklerle Sohbet,Pasif Erkek Sohbet Kanali,

Erotik Sitesi-Erotik Chat

Erotik Sohbet Etmek,Erotic Chat,Sohbet Erotik,Erotik Sohbet Odaları,Erotik Muhabbet,Erotik Sohbet Etmek İstiyorum,Erotik Chat,Erotik Çet

Cinsel Sohbet Etmek-Azdıran Sohbet

Cinsel Sohbet Etmenin Kanalı,Cinsel Muhabbet Yapmak,Cinsellik Konuşmak,Cinsel Zevk Sohbet,Cinsel Sohbet Kanalları,Zevkli Cinsel Sohbet,Azdiran Sohbet,Azdıran Sohbet,Azdiran Chat,Azdıran Muhabbet,Azdırtan Sohbet

Bizimmekan Sohbet

Bizimmekan Sohbet Odasi,Bizimmekan Chat,Bizimmekan,Bizim Mekan,Bizim Mekan Sohbet,Bizimmekan Muhabbet,Bizimmekan Kanali

Andrei feat. Kamara - What You Want (C'est Bon) | Lyric Video

Elite Sohbet-Elite Chat

Elitesohbet,Elite Sohbet,Sohbet Elite,Elite Sohbet 2017 2018,Elite Sohbet Sitesi Kanali,Elite Sohpet,Elite Chat,Elitechat,Elite Çet,Elite Muhabbet,Elite Muhappet

Selo Chat-Selo Sohbet

Selo Sohbet Sitesi,Selosohbet,Selo Chat,Chat Selo,Selo Chat,Selosohbetcom,Selo Sohbet Odası,Selom Sohbet

Turk Chat-Turk Chat

Turk Chat Room,Turkish Chat,TurkChat,Chat Turk,Chat Turk Rooms,Turk Cet,Türk Chat,Türk Çet,Çet Türk,Türkçe Çet,Türk Çet Sitesi,Türk Cet

Bizimmekan Bizimmekan Sohbet

Bizimmekan Sohbet Odasi,Bizimmekan Chat,Bizim Mekan Sohbet,Bizimmekan,Mekan,Bizimmekan Sohbet Sitesi,Bizimmekan,Muhappet,Bizimmekan Sohpet

Asilbeyaz Sohbet Sitesi

Asilbeyaz Sohbet Kanali,Asilbeyaz,Asil beyaz Sohbet,Asilbeyaz Sohbet,Asil Beyaz Muhabbet,Asilbeyaz Chat,Asilbeyazchat,Beyaz Asil,Beyaz Asilsohbet,Asilbeyaz Sohbet Sitesi Kanali,Asilbeyaz Sohbet Odasi,Asilbeyaz Sohbeti,

İkincişans Sohbet,İkincisans

İkinciŞans Sohbet Kanalı Odasi,İkincişans Muhabbet,İkinci Şans Sohbet,İkincişans Chat,İkinci Şans,İkinci Şans Muhappet

Bizimmekan Sohbet

Bizimmekan Sohbet Kanali,Bizimmekan,Bizim mekan Sohbet,Bizim mekan,Bizimmekan,Bizimmekan Muhabbet

Rap Sohbet-Rap Chat

Rap Sohbet Odası,Sohbet Rap,Rap Sohpet,Rap Chat,Rap Muhabbet,Rap Muhappet,Rap Çet,Rapchat,Sohbet Rap Kanali,Rapsohbet

Nefes Sohbet-Chat Nefes

Nefes Kestiren Sohbet Sitesi,Chat Nefesi,Nefes Sohbet,Chat Nefes,Nefes Chat,Chat Nefes,Sohbet Nefes

Sezen Aksu Sahnelere Veda Ediyor

Türk Pop Müziğim Güçlü İsmi Ünlü Sanatçı Sezen Aksu Sahnelere Veda Edeceğini Söyledi,Sezen Aksu Sahnelere Veda Ediyor,Sezen Aksu Sezenli Yillara Veda Ediyor

Görüntüsüz Sohbet

Görüntüsüz Sohbet Odasi,Görüntüsüz Sohbet Sitesi,Görüntüsüz Sohbet,Görüntüsüzsohbet,Goruntusuz Sohbet,Görüntü Olmadan Sohbet Etmek,Görüntüsüz Sohbet Kanali,Görüntüsüz Muhabbet

Sosyal Medya Evlilikleri Bitiriyor

Evlilikleri zora sokan virüslerden birinin sosyal medya bağımlılığı olduğunu belirtildi.Duyguları önemsemek, dinlemek, düşüncelere saygılı olmak, birlikteliğe inanmak ve çözümü hedeflemenin iyi evlilik dahilin esas kaidelar olduğunu belirten Bıçakçılar, tekrarlama yapmak, akıl okumaya çalışmak, rekabet, tehdit, geçiştirmek, alaya almak ve sorunları geçiştirmeyi ise evliliğe zarar veren virüsler olarak nitelendirdi. Son senelerde evliliğe zarar veren bir başka virüsün ise teknoloji, sosyal medya ve akıllı telefon bağımlılığı olduğunu kaydeden Bıçakçılar, "Evliliğiniz kötü gidiyorsa sosyal medyadan uzak durmalısınız, ilişkinize virüs bulaştırırsınız" dedi.

Dikkat edilmeli

İlişkisi kötü giden çiftlerin kendini çökmüş histtiğini anlatan Ferhan Bıçakçılar, şöyle konuştu: "Sosyal medya bağımlıları kendi kırgınlığını, aczini ıslakamak yerine evvel eski sevgililer sosyal medyada arıyor ya da yeni alternatiflere bakmayı tercih ediyor. Biz aslında sosyal medya konusunda matemaklayıcı bir zihniyete sahip değiliz kör sizin bağışıklık sisteminiz zayıfladıysa nasıl dinlenmek zorundaysanız ilişkiniz kötü gittiğinde de sosyal medya konusunda dikkatli olmalısınız.
Eğer iki sorunla kadın sosyal medyada duygularını paylaşırsa erkeklere karşı daha kötü tutum geliştirebiliyor ya da erkek veya kadın duygularını paylaşırsa bu daha ayrımlı sonutuçlara yol açabiliyor."

Evliliğinde sorun yasaayanların sosyal medyada daha çok vakit harcamaya başladığını, akıllı telefonların sosyal medyaya erişebilirliği daha basit duruma getirdiğini anlatan Bıçakçılar, eşlerin bütün akşamı ellerinde tablet veya telefonlarla geçirdiğini bildirdi. Ardından sosyal medyanın hususi ıslakamın paylaşıldığı bir alan olmaması gerektiğine de işaret etti ve sanal ortamın kişileri daha savunmasız duruma getirdiğini kaydetti.

İzlanda'da Korkutan Yanardağ

Pazar günü lav püskürtmeye başlayan İzlanda'nın Bardarbunga Yanardağı hareketliliğini sürdürüyor. Hafta sonunda 50 metre yüksekliğe püsküren lav nedeniyle oluşabilecek kül bulutları riski dikkate alınarak hava ulaşımı için uyarı alarmı verilmişti.

Evlilik teklifini reddedince öldürdü

Gümüşhane’nin Şiran ilçesinde Tacettin Ş., evlilik teklifine olumsuz yanıt veren akrabası 20 yaşındaki Nazlı Ş.'yi tabancayla öldürdü.
Olay Seydibaba köyünde önceki gece meydana geldi.
Daha önce evlenme isteğine olumsuz yanıt veren Nazlı Ş.'nin evine giden Tacettin Ş., genç kız ve ailesiyle tartıştı.
Tartışmanın büyümesi üzerine Tacettin Ş., tabancasını çekerek genç kızı vurdu.
Ağır yaralanan Nazlı Ş., Şiran Devlet Hastanesi'ndeki ilk müdahalenin ardından Erzurum Eğitim ve Araştırma Hastanesi'ne sevk edildi. Nazlı Ş. tüm müdahalelere rağmen kurtarılamadı.
Tacettin Ş. olaydan sonra teslim olurken, soruşturma sürüyor.

Avcılar'da üst geçit çöktü!

İstanbul Avcılar'da E5 üzerindeki bir üst geçit, kimyasal madde taşıyan tankerin çarpması sonucu çöktü. Avcılar Belediye Başkanı Handan Toprak, olayda 2 kişinin öldüğünü, 2 kişinin de yaralandığını söyledi. Kazanın ardından, E5 iki yönlü trafiğe kapatıldı.

Olay saat 10.00 sıralarında meydana geldi. Tankerin dorsesinin açık olduğu için üst geçide çarptığı belirtildi. Kazanın ardından trafik felç oldu. Ç;öken üst geçidin altında 3 kişinin kaldığı öğrenildi. Olay yerine çok sayıda ambulans sevkedildi.

- Belediye Başkanı: "Alanın kullanılmaması gerekiyor" CNN TÜRK'e konuşan Belediye Başkanı Toprak, "Üst geçide çarpan beton mikseri değil, kimyasal madde taşıyan tanker. 2 kaybımız var maalesef. Yaralıların durumuyla ilgili net bilgi veremiyoruz. Bu alanın kullanılmaması gerekiyor. Kamyonet içindeki yaralılar da hastanelere sevkedildi. Artık arama-kurtarma faaliyeti yok. Enkaz kaldırma aşamasına geçildi" dedi. Handan Toprak, "2012 yılında da aynı köprüde benzer bir kaza olmuştu. Sebep ve ihmallerin takipçisi olacağız. Sorumluların cezalandırılması için gereken yapılacaktır" diye konuştu. Tanker sıvı glikoz yüklü olduğu için herhangi bir yangın çıkmaması için köpürtme yapılıyor. Vatandaşların da bölgeye yaklaşmaması yönünde uyarı yapılıyor. DHA muhabiri Bulut Mülhim de CNN TÜRK canlı yayınında tanker şöförünün kurtarıldığını ancak tankerden sızıntı olduğunu ve yanıcı bu maddenin olası tehlikesine karşı önlem alındığını söyledi.

Çiçek, Vali Mutlu'yu aradı Cumhurbaşkanı Vekili ve TBMM Başkanı Cemil Çiçek de, İstanbul Valisi Mutlu'yu arayarak olayla ilgili bilgi aldı. Görgü tanıklarının aktardıkları Kazanın meydana geldiği yerin yakında çalışan Kadriye Kavak, CNN TÜRK yayınına telefonla bağlanarak "Gürültüye koştum. Çarptıktan sonra araçları ve insanları gördüm. Minibüs şoförü kanlar içindeydi. Polis, ambulanslar ulaştı buraya. Olay Avcılar'a girdikten sonra camiden sonra 1. durakta oldu. İGS Köprüsü. Olay yerinde yaralılar var" dedi. Bir başka görgü tanığı Cenk Karadan, dorsesi açık likit beton mikseri çarptı üst geçide. Yaralanan iki kişi köprünün üzerindeymiş o sırada. Bir kamyonet ve kapalı kasa bir minibüs de köprünün altındaydı. Minibüste 2 kişi vardı, görebildiğimiz kadarıyla. Önde koltuğu var minibüsün, arkada koltuğu yok. Maalesef köprü tam üzerlerine düştü. Köprünün üzerindeki iki kişi vardı. Biri metrobüsün içine, diğeri köprünün kuzey kısmına, Büyükçekmece istikametine düştü. 2 erkek... Polis ekipleri Büyükçekmece istikametine doğru yönlendirme yapıyor. Trafik tamamen iptal olmuş durumda. Yan yoldan 1 şerit kullanılıyor. Topkapı yönüne gidiş kapanmış durumda. Ben bir yaralıya müdahale ettim. Önüme düştü. Kolunda kırık vardı, belinin ağrığını söylüyordu. Diğre kişi ona nazaran daha iyi duruyordu. Ambulanslar köprünün üzerinden düşen iki kişiyi de aldılar" diye konuştu.

Winx Club Sohbet (Chat) Oyun

Winx Club Sohbet (Chat) Oyun

Nasıl oynanır? :

Winx Club Sohbet (Chat) Oyun

Oynamak için fareni kullan. Oyun açıklaması : İtalyan çizgi film Winx Club güzelleriyle mahjong oyunu oynamaya ne dersin? Güzel kızlarımızla mahjong oynamak için gioca butonuna tıkla, daha sonra birbirine benzeyen resimlere art arda tıklayarak yok etmeye çalış. En kısa sürede bütün taşları yok ederek mahjong oyununu tamamla. Harika winx mahjong oyunları sitemizde akıllı çocukları bekliyor, hoyunlar.com ailesi iyi eğlenceler diler.

sohbetci.com

Sohbet,Chat,Sanal Arkadaşlıklar,Chat Odaları,Sohbet Odaları,İrc Chat,Mobil Sohbet Odaları

Geveze Chat

Chat Nefes

Geveze Chat Ban Açma

Sohbetteki Arkadaşlar Yardımcı Olacaktır..

Chat Nefes

canli, javasiz chat yap, javasiz sohbet et, kamerali sohbet, online javasiz chat, online javasiz sohbet, online kamerali sohbet

Chat Nefes

Sohbetimize Hoşgeldiniz

ChatNefes

Yalnız Sohbet

Sohbet

Rap Sohbet

Rap Sohbet, Rap Chat, Rap Sohbet Odaları

Sohbet

Facebook Kapak Fotoğrafları, kapak fotoğrafları, zaman tüneli kapakları, face kapak fotoğrafları, face kapakları, timeline kapaklar

Facebook Kapak Fotoğrafları, kapak fotoğrafları, zaman tüneli kapakları, face kapak fotoğrafları, face kapakları, timeline kapakları, en güzel kapak fotoğrafları. Facebook profilinizi süsleyecek birbirinden güzel facebook kapak resmi tasarımları ilginç facebook kapak fotoğrafları. Facebook Kapak Fotoğrafları,Kapak Resimleri,Zaman Tuneli Resimleri,Zaman Tuneli Fotorafları,Timeline Kapak Resimleri,Fotografları,Fotorafları ... En güzel zaman tüneli kapaklarını görüntüleyin, indirin ve kullanın. Kapak fotoğrafları, kapak fotoları, profil kapak resimleri, Facebook kapak Fotoğrafları.

Fulya35 Sohbet Odaları , Fulya 35 Kameralı Sohbet

fulya 35 sohbet odaları

Sözleşmelilere Kadro Müjdesi - Kimler Kadroya Alınacak

100 bin Sözleşmeliye Kadro Müjdesi...

4/B'liler ile İl Özel İdareleri, Sağlık Bakanlığı, TRT, Spor Genel Müdürlüğü ve Başbakanlık'ta çalışan 100 bin sözleşmeli personel kadroya alınacak...

Abdullah Gül Kanunu Onayladı...

Cumhurbaşkanı Abdullah Gül, kamuoyunda "Torba Kanun" olarak adlandırılan ve çok sayıda kanunda düzenleme öngören "Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun"u onayladı.

Bu kanun, 4/B'liler, mahalli idareler ile bazı kamu kurum ve kuruluşlarında çalışan 100 bin sözleşmeli personelin kadroya alınması, şehit yakını, gazi, muhtar ve köy korucularına yeni haklar verilmesi, meraların geçici yerleşime açılması, sürücü belgelerinin değiştirilmesinin de arasında bulunduğu çok sayıda düzenlemeyi içeriyor.

Kaynak: http://guncelportal.blogspot.com/2013/08/sozlesmelilere-kadro-mujdesi-kimler.html#ixzz2bkobMTg1

İsmail Ege Şaşmaz Kimdir , İsmail Ege Şaşmaz Resimleri , İsmail Ege Şaşmaz Hayatı

mail ege şaşmaz kimdir, ismail ege şaşmaz biyografisi, ismail ege şaşmaz resimleri, ismail ege şaşmaz hayatı, ismail ege şaşmaz kim, ismail ege şaşmaz kaç yaşında, ismail ege şaşmaz boyu, ismail ege şaşmaz sevgilisi, ismail ege şaşmaz kısaca hayatı, ismail ege şaşmaz oynadığı diziler, kanal d güneşi beklerken barış kimdir

İsmail Ege Şaşmaz Kimdir? - Biyografisi

İsmail Ege Şaşmaz, (d.1993) Oyuncu

Güneşi Beklerken isimli tv dizisi çok yayında Kanal D ekranlarında başlayacak. Bir gençlik dizisi olan dizide rol alacak olan İsmail Ege Şaşmaz bu dizide liseli bir genç olan Barış karakterini canlandıracak. İsmail Ege Şaşmaz daha öncede Eti Kombo reklam filminde oynamıştır. Genç oyuncu hakkında medyada çok fazla bilgi bulunmamaktadır. Kendisi ile ilgili çıkacak haberleri de dizinin başlamasıyla birlikte ilerleyen günlerde sizlerle paylaşacağız.

İsmail Ege Şaşmaz Rol Aldığı Diziler

- Güneşi Beklerken (Barış)

İsmaial Ege Şaşmaz Resimleri

Babam Sınıfta Kaldı Dizisi Oyuncuları, Babam Sınıfta Kaldı Yağmur Kimdir

Babam Sınıfta Kaldı Dizisi Tanıtım Fragmanı

Login Sohbet , Numan Sohbet , Ciko Sohbet

Alkollü araç kullanmak

alküllü araç kullananlar için yapılmış bir bar gibi ortamda tuvalete girenler aynaya sanki kaza yapan bir insan yüzü fırlıyormuş gibi geliyor işte rekor kıran reklam en çok izlenen reklam

Salih Kuşu Dizisi İzle , Salih Kuşu 1 Bölüm İzle , Salih Kuşu Tüm Bölümleri izle

Salih Kuşu 4.Bölüm İzle,Salih Kuşu 4.Bölüm Tek Parça İzle,Salih Kuşu 30 Mayıs 2013, Salih Kuşu Yeni Bölüm İzle Salih Kuşu Yeni Bölümüyle

Ayçin İnci Resimleri , Ayçin İnci Kimdir , Ayçin İnci oynadığı Diziler Filmler

Ayçin İnci Kimdir

Ayçin İnci Show tv ekranlarında gösterime girecek olan Salih Kuşu İsimli dizide Bekir Aksoy'un kız arkadaşını canlandıracak olan isimdir.

Ayçin İnci 1980 İstanbul doğumludur.
Ayçin İnci dizi ve sinema oyuncusudur.
Ayçin İnci emektar sinema oyuncusu Bilal İnci'nin torunudur.
Ayçin İnci Şahika Tekand Oyunculuk Atolyesi mezunudur.
Ayçin İnci 2003 yılında 'Kurşun Yarası' adlı dizide rol alarak herkesin beğenisini toplamıştır.
Ayçin İnci kendisi gibi oyuncu olan Ahmet Mümtaz Taylan ile evlidir.

Ayçin İnci'nin oynadığı dizi ve filmler :

Ayçin İnci

Japanese Chat Random, Japanese Chat Room, Japanese Chat

Japanese Chat

Şanlıurfa Tarihi , Şanlıurfa Tarihi Eserleri , Şanlıurfa Resimleri

ŞANLIURFA TARİHİ VE TARİHİ ESERLERİ

DÜNDEN BUGÜNE ŞANLI URFA

ŞANLIURFA TARİHİ

BİRİNCİ BÖLÜM

A) COĞRAFİ BAKIMDAN URFA'NIN ÖNEMİ

Urfa, 30-36 kuzey enlem ve 37-40 doğu boylamları arasında yer alır. Deniz seviyesinden 518 metre yüksekliktedir. Kuzey, batı ve güneyinde Fırat Nehri, doğusunda ise yine Fırat’ın kollarından olan Habur irmağı ile sınırlandırılmıştır. Doğusunda Mardin, batısında Gaziantep, kuzeybatısında Adıyaman ve kuzeyinde de Diyarbakır ile çevrilidir. Güneyinde ise 1921’deki Ankara Antlaşması ile çizilen 223 km’lik Suriye sınırı bulunur.

Urfa, eski çağlardan beri doğu ile batının buluşma noktalarının en hareketlisi ve en önemlisi olmuştur. Doğu ile batı dünyasını kültür ve ticaret bakımından birbirine bağlayan eski ve önemli yollar sisteminin bir düğüm noktası oluşu, bütün bu bölgede çok eskiden beri parlak bir medeniyet seviyesine ulaşmış kentlerin kurulmasını hazırlamıştır. Harran, Urfa, Suruç, Birecik, Samsat ve Rakka gibi, ne zaman kuruldukları bilinmeyen kentleriyle dünya medeniyetinin en eski ve büyük merkezlerden birini oluşturan bölgemizin eski çağlardaki ticari ve askeri ulaşımını sağlayan yollar: Güneydoğudan kuzeybatıya doğru, Zagros Dağları'nın eteklerini izleyerek, Dicle boyunca uzanan ve Yeni Assur döneminde Kral Yolu adını taşıyan ana yol; Güney Mezopotamya’dan Dicle’yi izleyerek gelip, Musul yoluyla Sincar’a, Nisibis’e (Nusaybin) ve Râ’s el-Ayn üzerinden Harran ovasına, buradan da Fırat’ı Karkamış’ta aşarak kuzeybatı ve güneybatıya ayrılmaktaydı

İçinde Kalhu, Ninova ve Dur şarrikun gibi ünlü başkentlerin bulunuşu nedeniyle Assur Üçgeni denen ve yöreden geçen bu birinci ana yolun dışında; Mezopotamya’nın diğer önemli yolu Fırat vadisini izleyerek Babil’e ulaşan yoldur. Güney Mezopotamya’ya gitmek için, ilkinden daha kısa olan bu yol; Babil, Hit, Ana ve Rakka’ya ulaştıktan sonra,Belih suyunu izleyerek Harran ovasına gelir. Burası çeşitli yönlere ayrılan yolların birleştiği bir yerdir. Bu yollardan biri de kuzeydoğuya gider. Diyarbakır-Bitlis hattını izleyen bu yol, Güneydoğu Toroslar’ı Bitlis Geçidi üzerinden atlayarak Van Gölü yöresine kadar uzanır. Kuzeye giden yol ise, muhtemelen Assur Koloni Çağı’nın geç döneminde de kullanılmış gibi görünen ve Ergani-Maden Geçidi aracılığıyla Elazığ ve Malatya bölgelerine ulaşan karayolu sistemidir.

Harran’dan kuzeybatıya giden yol, Yeni Assur kralları tarafından kullanılmış, Fırat’ı Zeugma (Birecik) ya da daha kuzeydeki Samosata’da (Samsat) aşarak Que (Kilikia), Tabal ve son olarak Orta Anadolu’ya uzanmaktaydı.

Harran’dan güneye giden bir diğer yol ise; Rakka üzerinden, bir taraftan Halep, diğer taraftan Palmira (Tedmur) yoluyla şam’a ve oradan da Tyr yanında Akdeniz’e ulaşıyordu.

B) BÖLGEDE İLK YER ADLARI

M.Ö. 2300 yıllarına ait Ebla tabletlerinde Harran'ın en eski ismine “Haranki“ olarak rastlıyoruz. Bu isim, Assurca “karayolu, yol, patika, yolculuk, iş seyahati, akın ve ordu“ anlamlarında kullanılmıştır.

Ebla tabletlerinden sonra, M.Ö. 1500 yıllarına ait Mari tabletlerinde Harran’ın ismi, “Haranimki“ ve "Kaskalnimki“, Eski Babil dönemi belgelerinde “Harranum“ ve “Kaskal“, Hitit Krallığı dönemine ait Boğazköy metinlerinde “Harrana“ ve “Kaskalni“, Yeni Assur belgelerinde ise, “Harrana“, “Harrânî“ ve “Harranu“ biçimlerinde geçmektedir.

Bölgemizin en eski adı, Hititçe çivi yazılı tabletlerde geçen ve M.Ö. 1500 yıllarına ait olan “Hur Ülkeleri“ adıdır. Bölgenin kuzeydoğusunda Alşe, kuzeyinde işşuva, güneybatısında ise Aştata ülkeleri bulunuyordu.

İKİNCİ BÖLÜM

Urfa'nın 20 km. doğusundaki Örencik Köyü yakınlarında bulunan Göbekli Tepe'de 1996 yılında başlayan ve önümüzdeki yıllarda da devam edecek olan arkeolojik kazılarda, dünyanın ilk tapınak tepesi tespit edilmiştir. Elde edilen bulguların Cilali Taş Devri'ne (M.Ö. 9000'lere) ait olduğu tarihlenmiştir. Buna göre Urfa, şu anda 11000 yıllık bir tarihe sahiptir. Adı geçen yerdeki kazıların sona ermesinden sonra belki bu tarih daha da eskilere gidecektir.

Bu yazımızda, M.Ö. XXV. yüzyıldan başlayarak, çivi yazılı kaynaklar göz önünde bulundurulmak suretiyle Urfa'nın yaklaşık 4500 yıllık yazılı bir tarihi özetlenmiştir. Göbekli Tepe hakkındaki geniş bilgi, kitabın Mimari bölümünde verilmiştir.

I) EBLA KRALLIĞI DÖNEMİ (M.Ö. XXV. yy.)

Ele geçen en eski belgelere göre; Urfa bölgesi kısmen M.Ö. XXV. yüzyılda Kuzey Suriye’de Halep yakınlarında kurulmuş Ebla Krallığı’nın hâkimiyetine girmiştir. Bizce bölgenin tarihini de şimdilik bu dönemden başlatmak gerekir.

M.Ö. 2500 yıllarına ait Ebla Krallığı’nın merkezi Ebla'da (Tell el-Mardikh) yapılan arkeolojik kazılarda bulunan çivi yazılı arşivlerde, adı geçen krallığa bağlı olarak, Harran’ın bu dönemde Zugalum adındaki bir kraliçe tarafından yönetildiğini görmekteyiz.

Bu dönemde Urfa’nın durumunu veya adını şimdilik bilemiyoruz. Bununla birlikte tabletlere göre, Kuzey Suriye’de geniş ve işlek bir ticaret ağı bulunuyordu. Ancak bölgenin en eski tarihi dönemine ait elimizdeki bilgiler şimdilik çok azdır.

II) AKKAD KRALLIĞI DÖNEMİ (M.Ö.XXIII. yy-XXI. yy.)

Mezopotamya tarihinde kurulmuş ilk devlet olan Akkad Krallığı (M.Ö. 2350-2150), gittikçe güçlenerek Kuzey Suriye, Güneydoğu Anadolu ve Kilikya bölgelerini bir dönem hâkimiyeti altında tutmuştur.

Akkad Kralı I.Sargon (saltanatı M.Ö. 2340-2284), Amanos ve Toroslar’a doğru bir sefer düzenlerken bölgemizin de içinde bulunduğu Kuzey Suriye’yi ele geçirerek, Akkad Krallığı’nın hâkimiyetine katmıştır.

Sargon’dan bir süre sonra, tahta geçen torunu Naram-Sin'in (saltanatı M.Ö. 2260-2220) Kuzey Mezopotamya’daki Subartu (Irmaklararası; Fırat ile Dicle arası olup daha çok Kuzey Suriye’yi ifade eder) ülkesini çeşitli düşman unsurlara karşı savunduğu görülür. Ona ait kitabeli bir bazalt zafer steli de Diyarbakır’ın Pir Hüseyin köyünde bulunmuştur. Urfa merkez Konuklu (Kazane) Köyü'nde yapılan kazılarda, ilk Tunç Çağı tabakasında bulunan üç çivi yazılı tabletten ikisi, Eski Babil dönemine ait mektup, diğeri ise Akkadça çivi yazılı olup, Akkad alfabesini öğretmektedir. Yukarıda bahsedilen stel ve çivi yazılı tablet, Akkad Krallığı'nın bölgemizi de hâkimiyet sınırlarına katmış olduğunu göstermektedir.

Akkad Krallığı, İran’ın batısındaki Zagros Dağları’nda devlet kuran Gutiler’in istilâsı ile başlayan savaşlar neticesinde yaklaşık M.Ö. 2150 yılında tarihe karışır.

III) III. SUMER-UR HANEDANİ VE ESKİ BABİL KRALLIĞI DÖNEMI (M.Ö.XXI-?)

Kaynaklara göre Akkad döneminden sonra,, bölgemizi de içine alan Anadolu'nun bir kısmı, III.Sumer-Ur Hanedanı (M.Ö. 2060-1960)'nın hâkimiyetine girmişti. Anadolu ve bölgemiz ahalisi bunların kültürlerinden oldukça etkilenmişler ve yazılarını bile kullanmışlardır.

Eski Babil Krallığı'nın ünlü Kralı Hammurabi'nin (saltanatı M.Ö. 1728-1686), Mari (Tell Hariri, Suriye’de Fırat üzerinde) bölgesiyle Assur ili de dahil olmak üzere, bütün Subartu’yu, Elam’ı ve civardaki bütün ülkeleri zaptettiği bu başarısının kendisine, “Sümer-Akkad Kralı, Dört iklim Hükümdârı ve Cihan imparatoru“ gibi ünvanları kazandırdığı bilinir. Maalesef bu döneme ait bilgilerimiz de çok azdır.

IV) HURRİ-MİTANNiLER VE HiTiT KRALLiKLARi DÖNEMi (M.Ö. 2000-1270)

Güneydoğu Anadolu’nın En Eski Ahalisi Hurriler

Hurriler, M.Ö. 2000 yıllarından itibaren, kuzeyde Kafkaslar’dan, güneyde Suriye ve Yukarı Mezopotamya’ya, batıda Toroslar’dan, doğuda iran’daki Zagros Dağları’nın ötesindeki Urmiye Gölü’ne kadar uzanan, oldukça geniş bir coğrafik alana yerleşmişlerdi. Ancak, bu tarihlerde henüz siyâsi bir teşekkül oluşturmamışlardı.

Hurri, Babilcede “Mağara” demektir. Urfa bölgesinde birçok mağaranın bulunduğu ve Hurri kentinin de bugünkü Urfa’nın yerinde bulunduğu tahmin edilir. Ancak bu bilgi henüz teyit edilememiştir.

Bölgemizde Hurriler'e ait herhangi bir tablet ya da sanat eseri bulunmamış olması dikkat çekicidir. Bunun sebebini de arkeolojik kazıların Urfa'nın güney veya güneydoğusunda değil de kuzeyinde yapılmasına bağlıyoruz.

M.Ö. 1800 yıllarında başkent Hattuşaş (Boğazköy) olmak üzere Anadolu’da bir devlet kuran Hititler, ekonomik güçlerini arttırmak ve daha geniş topraklara sahip olmak amacıyla Kuzey Suriye’ye seferler düzenlemişler. Ancak daha çok Hatay bölgesine yapılan bu seferlerde bölge ahalisi Hurriler’le karşılaşmamışlardır. Hitit Kralı i.Hattuşili (saltanatı M.Ö. 1660-1630) Kuzey Suriye’ye yönelik son askeri harekâtı esnasında Kargamış ve Halpa'yı (Halep) ele geçirmeye çalışırken, Hurriler’in adı geçen kentleri savunma yönünden desteklemesi sonucu başarısızlığa uğrayarak, geri çekilmek zorunda kalır. Bu başarısızlığın sebebi; Hurriler’in sahip olduğu atlı arabalardır. Henüz savaşlarda atlı araba kullanmayan civardaki topluluklar, Hurriler’in atlarla süratli bir şekilde hücumları karşısında oldukça şaşırırlar.

Hititler’in Kuzey Suriye’ye Yayılma Faaliyetleri

I. Hattuşili’nin yerine geçen oğlu i.Murşili (saltanatı M.Ö. 1630-1600) Kuzey Suriye’deki yayılma siyasetinin ilk hedefi olarak, önce Halep’i ele geçirir. Bu arada Güneydoğu Anadolu bölgesindeki Hurri prensleri bu süper güce karşı koyamayıp geri çekilirler. Halep’ten sonra Suriye’deki Mari krallıklarını da ortadan kaldıran i. Murşili’ye artık Babil yolu görünür. M.Ö. 1605 yılında Fırat’ı izleyerek güneye iner ve Babil önlerine ulaşır. Bölgemizden oldukça uzakta cereyan eden ve Mezopotamya tarihinin seyrini değiştiren bu olay sonucunda, muhteşem kent zapt ve yağma edilerek alınan ganimetlerle Anadolu’ya dönülür.

I. Murşili’nin M.Ö. 1600 yılında öldürülmesi üzerine Hitit Krallığı'nın bocalama dönemine girdiği görülür. Tahta geçen i.Hantili (saltanatı M.Ö. 1600-1570) yeni askeri seferler düzenleyerek Kuzey Suriye’deki Hitit etki alanını elde tutmaya çalışırsa da bunda başarılı olamaz. Hurriler Anadolu’ya girerler ve kendi etkilerini arttırarak güçlenirler, Hitit sarayını basarak Kraliçe Harapşili ile birkaç prensi de öldürürler. Bu felâkete bağlı olarak, Hitit ülkesinde kavgalar ve kargaşalar uzun süre devam eder.

Hurriler’in ikiye Ayrılması

Bölgemiz ahalisi Hurriler’in gittikçe güçlenerek, ırkdaşları olan Subaru aşiretlerini de hâkimiyetleri altına alarak; batıda Akdeniz’e, doğuda Kerkük bölgesine, güneyde ise Ken’an iline kadar yayıldıkları görülür.

Yaklaşık M.Ö.1500-1450 yıllarında Hurriler, biri Hurri diğeri Mitanni adında iki konfederasyona ayrılırlar.

Bu dönemde Önasya’da büyük olaylar meydana gelir. Nereden geldikleri ve kimler oldukları henüz bilinmeyen Hiksoslar (Çoban Krallar) istilâsının bölgemizi ne derece etkilemiş olduğunu bilmiyoruz. Belki de Hiksoslar’ın müdâhalesi sonucu Hurriler ikiye ayrılmak zorunda kalmışlardı. Hiksoslar istilâsı; Hitit, Amurru, Assur ve Babil gibi devletlerin de sarsılmalarına sebep olur.

Mitanniler Kuzey Suriye’de

Mitanniler tarafından yazılmış bir tablete henüz rastlanmamıştır. Ancak komşu ülkelere ait arşivlerde XV. yüzyıldan itibaren bunların güç ve hırslarını anlatan belgeler bulunmuştur. Kerkük tabletlerinde kendileri tarafından “Maiteni“ şeklinde, Mısır belgelerinde ise “Mitan“ ve “Mitanni” adlarıyla bahsedilmektedir. Mitanni ülkesine Mısırlılar ve Suriyeliler “Naharina“ (iki nehirarası), Asurlular ise “Hanigalbat“ adını veriyorlardı.

“Bereketli Hilal“ bölgesinde kurulan Mitanni Krallığı, bugünkü Ceylanpınar civarında bulunduğu sanılan Vaşşuganni kentini başkent yapar. Mitanni Krallığı daha sonra Hurri Krallığı aleyhine güçlenerek gelişir ve M.Ö. XIV. yüzyıl sonlarında tamamiyle onun yerine geçer. Bu arada Kargamış, Harran, Urfa, Halep ve Antakya gibi kentler Mitanni hâkimiyetine girerler.

Mitanniler ülkesi, o dönemin dünya siyaseti bakımından çok önemli stratejik bir bölge idi. Mezopotamya’dan Karadeniz’e, Akdeniz’e, Mısır’a ve buralardan yine Mezopotamya’ya giden yollar Mitanniler ülkesinden geçiyordu. Bu coğrafik durum Önasya’da Mitanniler’e büyük bir üstünlük kazandırmıştır. Mitanniler, daha sonra bu avantajı kullanıp, Mısır ve Hitit krallıkları arasında üçüncü bir güç durumuna gelmiştir.

Kuzey Suriye’de Mitanni-Mısır Mücâdelesi

Mitanniler, Mısırlılar’a karşı koyabilmek ve Suriye-Filistin hâkimiyetini Firavunlara kaptırmamak için civardaki küçük prenslikleri idâreleri altına alarak büyük bir ordu ile Mısır Firavunu III.Tutmes'in (saltanatı M.Ö. 1490-1436) ordularını Megiddo’da durdurmayı başarırlar. Ancak Mitanniler’in bu başarılarının ömrü, Mısır’ın güçlü orduları karşısında pek de uzun sürmez.

III.Tutmes M.Ö. 1477’de ordularıyla Mitanniler üzerine yürüyerek uzun ve kanlı savaşlardan sonra Kadeş’i ele geçirir; sonra da Fırat boylarına kadar ilerleyerek M.Ö. 1473’de Kuzey Suriye’yi kısa bir süre denetimi altına alır. Mitanni büyükleri olan Mariannular, bu kanlı savaşlar esnasında mağaralara kaçarlar. işgal altındaki Mitanni kentlerinde, çıkan isyânlardan dolayı Firavun bunları birkaç kez bastırmak zorunda kalır.

Böylece Kuzey Suriye ve tabiatıyla bölgemiz, kısmen Mısır etkisinde kalır ve bu durum MitanniKralı Sauşşatar'ın (saltanatı M.Ö. 1440-1410) M.Ö. 1435’te Kuzey Suriye’yi ve bölgemizi tümüyle ele geçirmesine kadar devam eder.

M.Ö. 1453 yılında Firavun'un Fırat’ı geçerek, Mitanni başkenti Vaşşuganni’yi tehdit etmesi üzerine, Sauşşatar’ın onunla Suriye ve Filistin’de Firavun'un hâkimiyetini ve her sene belirli bir vergi vermeyi kabul etmek suretiyle bir anlaşma yapmış olduğu görülür. Bu olay Mitanniler’in düşmanı olan Hititler’i oldukça sevindirir ve II.Tuthaliya'nın (saltanatı M.Ö.1460-1440) Firavun'u tebrik edip, ona hediyeler ve elçiler göndermesine sebep olur.

Mitanniler’in Yeniden Canlanışı ve Fetihleri

Mitanni Kralı Sauşşatar, Firavun'un bölgeden uzaklaşmasını fırsat bilerek, ülkesinin yaralarını sarmak ve ekonomik yönden ayakta durmasını sağlamak için bütün gücüyle çalışır. M.Ö. 1435’de Harran üzerinden geçerek, herhalde bu sıralarda Mitanniler ile Subarular’ın arası açılmış olmalı ki, Subarular ülkesine yürür ve burayı ele geçirir.

Subarular ülkesini ele geçiren Sauşşatar, zaman geçirmeden Assur üzerine yürür ve kenti ele geçirir. Assur prensliğinde i.Assurrabi ve II. Assurnirari’nin bulunduğu bu zamanda Assur, Kas krallarının etkisinden kurtulur, ancak bu kez de Mitanniler’e tabi olmak zorunda kalır. Sauşşatar, Assur kentinden birçok kıymetli eşyalarla birlikte bir altın kapıyı da ganimet olarak başkenti Vaşşuganni’ye götürür.

Sauşşatar’ın bu başarılı faaliyetinden sonra, Mitanniler’in doğu sınırları Zağros Dağları’na kadar genişler. Kuzey Suriye’deki eski denetim alanları olan Halep ve Kadeş bölgeleri de tekrar Mitanni hâkimiyetine girer.

Hitit Tehlikesi ve Mitanni-Mısır ittifakı

Biraz rahatlama dönemine girmiş olan Mitanni Krallığı'nın karşısına tehdit olarak, bu kez de Hitit Krallığı çıkar. Nitekim uzun zamanlar kendi hallerinde yaşayan Hititler tekrar güçlenmişler ve sınırlarından taşıp Önasya’ya hakim olma emellerini gerçekleştirmeye başlamışlardı. Bir ara Kral II.Tuthaliya Kuzey Suriye’ye yürümüş ve Halep’i zaptetmişti. Güneye doğru genişleyen Hitit akınları, Firavunların Suriye ve Filistin’deki sınırlarını yıkabilirdi. Sauşşatar da bu yeni ve tehlikeli durum karşısında Firavun'la birleşme gereğini duyuyordu. Ayrıca Mitanniler’in doğu ve güneydoğu sınırları da pek güvenilir görünmüyordu. Bu arada Assurlular intikam savaşlarına hazırlanıyorlardı. Bütün bu tehlike ve tehditler karşısında güçlü bir müttefike ihtiyaç duyan Mitanni kralı, Firavun II. Amenofis'e (saltanatı M.Ö. 1436-1412) bir heyet göndererek kesin bir antlaşma, birleşme ve işbirliği yapmak isteğini bildirir.

Mitanniler, M.Ö. 1411 yılında Hanigalbat’ın batısındaki Kizzuvatna (Adana ve kuzey civarı) bölgesini zaptedip, topraklarını genişletmek imkânına sahip olurlar.

Mısır ile Mitanniler arasında yapılan antlaşma, sonradan bu iki hânedan arasında meydana gelen evlenmeler ve yapılan ticaret anlaşmaları ile pekiştirilir. Sauşşatar’dan sonra Mitanni tahtına geçen i.Artatama (saltanatı M.Ö. 1410-1400) Firavun IV. Tutmes ile dostluk ve barış anlaşması imzalar ve kızını Firavuna eş olarak verir. Mitanni prensesi ile evlenen Firavun, ona kraliçe ünvanını verir. Mitanni prensesi, IV. Tutmes’in yerine geçecek olan III.Amenofis’i doğurmuştur. Firavun III. ve IV. Amenofis’ler de birer Mitanni prensesi ile evleneceklerdir.

Mitanni Krallığın ikiye Bölünmesi

Mitanni Krallığı, Önasya’nın güçlü devletlerinden biri olmaya çalışırken, i. Artatama’dan sonra tahta geçen oğlu II.şuttarna'nın (saltanatı M.Ö. 1400-1385) ölümünden sonra, taht varisleri arsında mücâdeleler başlar ve sonuçta, devletin arazisi varisler arasında paylaşılır. II.Artatama, ülkenin kuzeybatı kısmını alarak burada başkenti Urfa (?) olan bağımsız bir Hurri Krallığı kurar. Güneydoğu Anadolu bölgesinde de kardeşi Artaşumara (saltanatı M.Ö. 1385-1380) Mitanni tahtına oturur.

Beş yıl sonra M.Ö. 1380’de, Uthi adlı bir isyâncı, Artaşumara’yı öldürerek Mitanni tahtına henüz çocuk olan Tuşratta'yı (saltanatı M.Ö. 1380-1350) oturtarak ülkenin idâresini ele geçirir. Tuşratta büyüdükten sonra, Uthi'yi ortadan kaldırarak babasının tahtı üzerinde tek yetkili olarak hükmedecektir.

Hititler’in Mitanni Ülkesine Saldırıları

Hurri Kralı II. Artatama, düşmanları olan Hitit Kralı I.şuppiluliuma (saltanatı M.Ö. 1380-1345) ile birleşerek onun da yardımıyla, kardeşi Tuşratta’nın üzerine yürür.

Hitit kralının Mitanni kralına haber göndermesine karşılık, kral başkenti Vaşşuganni’den çıkmaz; Hitit ordusu oraya ilerleyince, Mitanni askerleri tarafından yakılan ekinler ve kapatılan kuyular yüzünden, aç ve susuz kalarak geri çekilmek zorunda kalır (M.Ö. 1380). Tuşratta, hezimete uğrattığı Hitit ordusundan eline geçen ganimetlerden bir kısmını ve iki Hitit esirini akrabası ve dostu olan Firavun III.Amenofis’e gönderir.

İlk saldırısı başarısızlıkla sonuçlanan i.şuppiluliuma, düşmanı olan bu ülkenin içişlerini her zaman dikkatle izlemiş ve patlak veren bazı iç kavgaları kendi lehine kullanmak istemişti. Aslında Mitanni sorunu şimdilik kolayca çözülebilecek bir sorun değildi.

Anadolu’daki güvenliği sağlamak ve siyasal alanlarda güçlenmek amacına yönelik olarak, Mitanni ile Hitit ülkeleri arasında bir tampon bölge oluşturan Kizzuvatna Kralı şanuşşara ile bir andlaşma yapıp, bu ülkeyi de yanına alan I.Şuppiluliuma’nın, Mitanni ülkesine ikinci bir sefer düzenleyerek başkent Vaşşuganni’yi yağmaladığı görülür. Tuşratta, her nedense kesin bir savaştan kaçınır ve bu durum Hitit kralının Kuzey Suriye’yi yağmalamasına, Halep’i M.Ö. 1377 yılında tekrar Hitit hâkimiyetine sokmasına sebep olur. Büyük bir hezimete uğrayan Tuşratta, istemiyerek de olsa, Fırat’ın batı kısımlarını Hititler’e bırakmak zorunda kalır. Bu dönemde Tuşratta için Hititler’den sonra ikinci bir potansiyel tehlike ise, Assur kentinde filizlenmekteydi. Mitanni karşıtı olan gruplar güçlenmişler ve Assur prensliğine Eriba-Adad’ı getirmişlerdi. Bu prens, göreve gelir gelmez, Mitanni bağımlılığından kurtulmak için bütün gücüyle çalışmaya başlamıştı.

Bize göre, Tuşratta esasen Hitit kralı ile zamanında iyi ilişkiler içinde bulunmamıştır. Bu kötü ilişki, hiç beklemediği ve hazırlıksız olduğu zamanlarda karşısında Hititler’i görmesine sebep olmuştur. ihtimal ki Tuşratta, Hititler’in bu kadar güçleneceğini düşünmemişti.

Firavun'un Mitanni’den Kız istemesi

Mitanniler’in felaketlerle uğraştığı bir dönemde Firavun III.Amenofis, M.Ö. 1370 yılında Vaşşuganni’ye bir heyet göndererek, Tuşratta’nın kızı Tadu-Hepa’yı evlenmek amacıyla ister. Tuşratta birçok mazeretler öne sürerek buna razı olmaz. Devam eden ısrarlar ve uzayan yazışmalar sonucunda, bunu kabul ederek kızı ile birlikte kıymetli eşyaları da Mısır’a gönderir.

Sonuçta; evlenme ve kız isteme ısrarlarına, Tuşratta’nın istemeyerek de olsa rıza gösterdiğini görüyoruz. Tuşratta, belki aradaki dostluğun bozulmaması ve mevcut ittifakın ortadan kalkmaması için, bunu kabul etmek zorunda kalmıştır. ileride görüleceği üzere Firavunlar, hiçbir zaman Mitanniler’e yardımda bulunmamışlar ve sonuçta bu ittifaktan, kız almak suretiyle Mısırlılar kazançlı çıkmışlardır.

Hititlerin Son Saldırısı ve Mitanniler’in Hezimeti

Hitit Kralı I.Şuppiluliuma, Mitanniler’in bu durumdan faydalanarak, hem ülkelerini ve hem de Suriye’yi ele geçirme projesini uygulamaya koyar. Tuşratta, Mısır’dan yardım alamamasına rağmen, ülkesini kâhramanca savunmaya niyetlidir. Hitit kralı, bir taraftan Tuşratta’nın kardeşlerini, diğer taraftan da Lübnan bölgesindeki Sami-Amurru beylerini elde etmeye çalışır. Sonunda bu faaliyetlerinde başarılı olur. Mitanni prenslerinin ayaklandırılan menfaatleri, ülkedeki birliği ve gücü gevşetir. Amurrular’ın durumu da Mısır’ın Suriye üzerindeki etkisini oldukça sarsar.

Kendi projesinin gerçekleşmesine yarayan bu gelişmeler sonucunda, Mitanniler’e saldırıp son darbeyi vurma zamanının geldiğini gören Hitit kralı, ordusunu harekete geçirir. Mitanni Kralı Tuşratta, dostu olan Firavun IV.Amenofis’e ardı ardına gönderdiği mektuplarda ondan acilen yardım ister. Ancak Firavun, kurmuş olduğu yeni dinle meşgul olduğundan, kimse ile ilgilenecek bir durumda değildir. M.Ö. 1366’da başkent Vaşşuganni’ye saldıran büyük Hitit ordusu karşısında birşey yapmaya fırsat bulamayan Tuşratta, hezimete uğrar ve kaçmak zorunda kalır. Mitanni prenslerinden çoğu esir edilerek, Kapadokya’ya götürülür. Mitanniler arasında çıkan kargaşalıklar esnasında Tuşratta oğullarından biri tarafından öldürülür. Tuşratta’nın küçük oğlu Mattivaza da sadık ve fedakâr adamları tarafından Babil’e kaçırılarak ölümden kurtarılır.

Bu hezimet üzerine Kargamış hariç, bütün Kuzey Suriye ve bölgemiz Hitit Krallığı’nın hâkimiyetine girer.

Mattivaza’nın Hititler’e Bağlı Krallığı

Mattivaza’nın kendisine esir muamelesi yapılan Babil’den, yanındaki adamları tarafından kaçırıldığı ve nice zorluklarla Anadolu’ya ulaşarak, Hitit Kralı I.Şuppiluliuma’ya sığındığı görülür.

Usta siyâsetçi Hitit kralı, o sıralarda büyümekte olan Assur Krallığı’nın, gelecekte ülkesi için bir tehlike oluşturabileceği ihtimalini göz önünde bulundurarak, Mattivaza’yı güzel bir şekilde karşılar ve ona kızını da vererek Mitanni Krallığı’nı kendine bağlı bir tampon devlet halinde yeniden kurar.

I.Şuppiluliuma’nın işini sağlama bağlamak için, Mattivaza (saltanatı M.Ö. 1350-1320) ile M.Ö. 1350 yılında bir de antlaşma yaptığı görülür. Yemin Tanrıları arasında yer alan Harranlı Sin (Ay) ve şamaş(Güneş)’ın da şahit tutulduğu bu antlaşmada Hitit Kralı şöyle der:

“Kral Tuşratta’nın oğlu Mattivaza’yı elinden tuttum ve onu babasının tahtına oturtacağım. kızımın hatırı ve büyük bir ülke olan Mitanni mahvolmasın diye büyük Hitit Kralı, bu ülkeyi yeniden canlandırdı. Tuşratta’nın oğlu Mattivaza’yı elinden tuttum ve kızımı ona eş olarak verdim. Mattivaza kral olduğuna göre, Hitit ülkesi kralının kızı da Mitanni ülkesinde kraliçedir. Sen ey Mattivaza, kızımın üzerine başka kadın alma ! Ona, başka bir kadın eşdeğer duruma gelmesin; kızımı ikinci kadın derecesine indirme. Mattivaza, gelecekte benim oğullarımın gerçek kardeşi ve eşitidir. Mattivaza’nın çocukları da benim çocuk ve torunlarımın eşiti olacaktır. Hitit ve Mitanni ülkesinin halkı, gelecekte birbirlerine kötülük etmeyeceklerdir..... Hitit ülkesi kralı savaşa giderse, Mitanni kralı da onunla gidecektir. Mitanni’nin düşmanı olan Hitit’in de düşmanı olacaktır. Hitit’in dostu olan Mitanni’nin de dostu olacaktır."

Görüldüğü gibi, Hitit kralına adeta bağımlı bir durumuna gelen Mattivaza, Hattuşaş’tan gelen emre göre, hareket etmeye mecbur bırakılır. Bu durum karşısında Mitanni Krallığı da doğal olarak gerilemeye ve çökmeye başlar.

Kısa bir süre sonra Hitit kralı i.şuppiluliuma oğlu Piyassili’yi ve damadı olan Mattivaza’yı eski bir Mitanni kenti olan Kargamış üzerine gönderip, orayı ele geçirmelerini sağlar. Bunlar daha sonra Vaşşuganni üzerine giderken, bu arada Harran’ı da alarak kendilerine bağlarlar. Harran’ın bu sıralarda kimlerin elinde bulunduğu bilinmiyor.

I.Şuppiluliuma’nın M.Ö. 1345 yılında bulaşıcı bir hastalık sonucu ölmesi üzerine; Arzava, Kizzuvatna ve Mitanni gibi Hattuşaş’ın egemenliğinde olan devletler, hâkimiyetlerini ilan ederek istiklâllerini tekrar kazanırlar.

Mitanni-Hanigalbat Ülkesinin Assur’a Tabi Oluşu

Assur Kralı i.Adad-Nirari (saltanatı M.Ö. 1307-1274), Hitit etkisinin gittikçe arttığı Mitanni-Hanigalbat bölgesini ele geçirmek amacıyla hazırlıklara başlar. Ancak Mitanni Kralı i.şattuara (saltanatı M.Ö. 1320-1300) daha önce davranıp Assurlular üzerine yürür. Ancak büyük Assur gücüne yenilerek esir düşer (M.Ö. yak. 1305) ve ancak yapılan görüşmeler sonucu her yıl vergi vermek suretiyle ülkesine dönebilir.

I.Adad-Nirari, Hanigalbat sorununu kesin bir şekilde çözmek için son kez ordusuyla oraya yürür. Mitanni Kralı Vasaşatta (M.Ö. 1300-1280), Hitit Kralı III.Hattuşili'den (saltanatı M.Ö. 1275-1250) acil yardım isterse de Hitit Kralı ona yüz vermez. Böylece Assur ordusu karşısında tek başına kalan Vasaşatta, bütün kuvvetlerini Kargamış ile Harran arasındaki irridu denilen yerde toplayarak hazırlığını tamamlar. M.Ö. 1275 yılında yapılan savaşta yenilen Vasaşatta, ailesinin bütün fertleriyle zincire vurularak Assur’a götürülür. Bu tarihten itibaren Mitanni Krallığı tarihe karışır. Kısmen Hanigalbat ülkesi ve bölgemiz Assur’un hâkimiyetine girer. Hanigalbat’ın tümünün ele geçirilmesi M.Ö. 1270 yılında Assur Kralı I.Salmanassar (saltanatı M.Ö. 1274-1245) tarafından sağlanır. Hurri-Mitanni aşiretleri ise, zamanla yurtlarına dolacak Samiler arasında eriyip gideceklerdir.

Harran’daki konik evlerin, Hurri mimari geleneğinin günümüze yansımış örnekleri olabileceğini tahmin etmekteyiz. Hurriler, atı besleme, terbiye etme, evcilleştirme ve arabada kullanma konusunda oldukça ileri bir tekniğe sahiptiler.

Anadolu’da, Hitit Krallığı’nın M.Ö. 1200 yıllarında beklenmeyen bir zamanda birden bire yıkılması üzerine, Assurlular yeniden batıya doğru ilerlemeğe başlamışlardı; ancak bu kez karşılarında Arâmiler kalmıştı.

V) ARÂMİLER ve ASSUR KRALLIĞI DÖNEMi (M.Ö. 1270-610)

Arâmi-Assur Çekişmesi

Güneydoğu Anadolu M.Ö. 1000 yıllarında büyük bir Arâmi göçüyle karşı karşıya kalır. Arâmiler güneyden kalkıp büyük kentlere akın etmeye başlarlar. Sami kavimlerinin üçüncü büyük göçünü oluşturan Arâmi göçleri uzun yıllar sürer; nihayetinde Göçebe Arâmiler (Ahlamu Aramaye) Yukarı Mezopotamya’da birçok Arâmi devleti kurmaya muvaffak olurlar. Bunlardan Bit-Adini, Urfa bölgesini içine alıyordu.

Assurlular, batıya doğru ilerlemelerine engel olan Arâmiler’in çoğalmalarını engellemek için birçok imha seferleri düzenlerler, ancak başarılı olamazlar. Assur Kralı II.Adad-Nirari'nin (saltanatı M.Ö. 911-891), Fırat ve Dicle vadilerine yaptığı M.Ö. 894 yılındaki seferinde Habur ırmağı yürüyüşü sırasında, Harran’ın önünden geçtiği, oradan vergi ve haraç aldığı görülür. III.Salmanassar (saltanatı M.Ö. 858-824), M.Ö. 875-855 yıllarında düzenlemiş olduğu üç seferde; Bit-Adini Devleti’ni ortadan kaldırır ve civarıyle birlikte bölgemizi de bir Assur eyâleti durumuna getirir. III.Salmanassar’ın ihtiyarlık döneminde Assur Devleti’ne isyân eden kentlerin arasında Huzirina (Sultantepe) da bulunuyordu.

Urartu Krallığı'nın Bölgemizdeki Hezimeti

M.Ö. IX. yüzyılda Van Gölü civarında kurulmuş olan Urartu Krallığı, sınırlarını kuzeyde Kafkas ötesine, doğuda kuzeybatı iran içlerine, batıda Malatya çevresine, güneyde de Urfa-Halfeti yakınlarına kadar genişletmişti. Urartu Krallığı ömrü olan 300 yıl boyunca Assur Devleti’nin en büyük rakibi olmuştur. Urartu krallarından I.Şarduri (saltanatı M.Ö. 840-830) ve işpuini (saltanatı M.Ö. 830-810) bir müddet Yukarı Mezopotamya’yı hâkimiyetleri altında tutmuşlardır. Kaynaklara göre III.Salmanassar, i.şarduri’ye karşı yedi kez sefer düzenlemiştir. Bu arada Assur Kralı V.Assur-Nirari'nin (saltanatı M.Ö. 753-746) Arâmi asıllı Arpad Kralı Matti‘el ile bir ittifak anlaşması imzaladığı ve bu anlaşmada Harran kentinin koruyucusu olan Ay Tanrısı Sin’in de şahit tutulduğu görülür.

Assur Kralı III.Tighlatpileser (saltanatı M.Ö. 745-727), M.Ö. 743 yılında Urartu meselesini halletmek için ordusuyla batıya doğru hareket ederek, dört Suriye ülkesi (Bit-Agusi, Melida [Malatya], Gurgum [K.Maraş] ve Kummuhu [Kommagene, Adıyaman]) ile birleşmiş olan Urartu ordusunu, Urfa’nın batısındaki Halfeti ilçesinin kuzeyinde yer alan ve Arpad (Tell Rıfad) denilen yerde yapılan bir savaşta perişan ederek birçok esir alır.

Assur Krallığı'nın Bölgemizdeki Hakimiyeti

Bu zaferin sonucunda; Kuzey Suriye ve bölgemiz tekrar Assur’un hâkimiyetine girer ve yöredeki tüm kent devletleri kralları; Assur’a vergi ve haraç vermek zorunda kalırlar.